سفر به تکاب، جایی که به عنوان «سرزمین ناشناخته و اسرارآمیز» لقب دارد به طور قطع هیجانانگیز است؛ این سرزمین گودالهای شگفتانگیزی را در دل خود جای داده که زندان «برنجه» یکی از آنها بوده و کمتر به معرفی آن پرداخته شدهاست.
تکاب یکی از شهرستانهای جنوبی آذربایجانغربی است که داستانها و رمزورازهای زیادی را با داشتن دهها اثر تاریخی و باستانی قبل و بعد از اسلام در دل خود جای دادهاست؛ سفر به این منطقه افسانهای برای همه به ویژه گردشگرانی که قصد ماجراجویی دارند، بسیار جذاب میتواند باشد.
آثار تاریخی تکاب غنی و دیدنیهای فراوانی دارد که قدمت برخی از آنها به هشت هزار قبل میرسد و هر ساله هزاران گردشگر داخلی و خارجی را به سوی خود میکشاند تا رمزوراز ناشناخته آن را کشف کنند و خاطرههای خوبی را برای خود رقم بزنند.
جاذبهها و آثار تاریخی بینظیری مثل مجموعه میراث جهانی تخت سلیمان، زندان سلیمان، تخت بلقیس، مسجد جامع، مسجد روستای اوغول بیگ، مقبره ایوب انصاری، پل ساروق، چمن متحرک بدرلو، قلعه سردار افشار، آبشار و آبگرم قینرجه و آبهای گرم احمدآباد از جمله این آثار است.
مجموعه جهانی تخت سلیمان و آثار باستانی آن هم از مهمترین و معروفترین مراکز تاریخ و تمدن کشور ایران است که در دوران قدیم به نام «آتشکده آذرگشنسب» معروف بود و در این شهرستان قرار دارد.
زندان برنجه کجاست؟
این گودال اسرارآمیز در شمال شهرستان تکاب ، جنوب روستای برنجه از دهستان «چمن» بخش تخت سلیمان و در دامنه کوهی معروف به کوه «طویله سلیمان» واقع است؛ در این منطقه و در کنار رودخانهای خروشان چند چشمه آهکساز خشک شده را میتوان دید که مشهورترین آنها زندان یا گودال برنجه است که گردشگران ماجراجوی بسیاری را برای دیدن آن به سوی خود میکشد.
زندان یا گودال برنجه در سال ۱۳۹۴ به شماره ۲۹۵ در فهرست آثار طبیعی کشور به ثبت ملی رسید؛ برای رسیدن به این مکان در مسیر حرکت به سوی تختسلیمان و پس از طی کردن حدود ۲۰ کیلومتر و گذر از روستاهای «اغولبیگ» و «قرهبلاغ» به ۲ راهی میرسیم که در جوار روستای زیبای «همپا» قرار دارد.
این دو راهی را به سمت روستای برنجه که یک مسیر خاکی است طی کرده و پس از حدود پنج کیلومتر به این روستای زیبا میرسیم؛ در مسیر رفتن به این روستا معادن زیادی را میتوان دید که همچون زخمی بر دل کوهستانهای زیبای این منطقه خودنمایی میکند.
برای رفتن به کنار گودال باید خودروهای خود را در روستا پارک کنید و با پای پیاده و پس از یک کوهنوردی نیمساعته و طی کردن حدود ۲ کیلومتر از دامنه زیبای کوه طویله خود را به گودال برنجه برسانید.
به گفته مردم محلی از تخت سلیمان نیز میتوان پیاده یا سواره با طی کردن حدود هشت کیلومتر از طریق کوه طویله سلیمان و دهکده «قزل قشلاق» به این مکان رسید.
تشکیلات زمینشناسی متعددی در «برنجه» دیده میشود و بر اساس نظر زمینشناسان تاریخچه پیدایش مشابهی مثل دریاچه تختسلیمان و زندان سلیمان دارد؛ دهانه این گودال عظیم به شکل بیضی و به قطر ۱۰۰ متر و عمق ۷۰ متر است و در کف آن دریاچهای مملو از آب سرد و گاز کربنیک وجود دارد؛ این چشمه عظیم دیوارهایی بلند و با شیب تند دارد که از لایههای نازک تراورتن به وجود آمدهاست.
گروهی از کوهنوردان تکابی در سال ۱۳۸۹ و با حمایت و پشتیبانی هیات کوهنوردی این شهرستان با موفقیت در داخل گودال برنجه فرود کردند؛ اعضای این گروه در این حرکت ورزشی سخت و مهیج که ۲ ساعت به طول انجامید، با استفاده از ابزار و وسایل صخرهنوردی ساده و اولیه، به صورت انفرادی در عمق آن فرود آمدند و دوباره با موفقیت به بیرون صعود کردند.
مکانی منحصربفرد برای گردشگران
با رسیدن به دهانه این گودال در لحظه نخست ترس و نوعی شگفتی تمام وجود انسان را فرا میگیرد؛ فرد به پایین این گودال که مینگرد در وهله نخست قادر نیست که انتهای گودال را ببیند و نیاز است تا برای دیدن دریاچه آن اندکی جلوتر برود که برخی افراد به دلیل ترس از ارتفاع دیدن آن را به لقایش میبخشند.
هیچگونه حفاظی در اطراف این گودال وجود ندارد و از اینرو باید نکات ایمنی هنگام رفتن به کنارههای دهانه آن به طور کامل رعایت شود.
پایین رفتن از دیوارههای بلند «زندان برنجه» بدون تجهیزات کوهنوردی غیرممکن است و وجود آبهای گازکربنیکدار در ته دهانه چشمه موجب خردگی بیشتر دیوارههای آن شدهاست.
سطح آب چشمه در طول سال تغییر چشمگیری نمیکند و دمای آب چشمه حدود ۳۰ درجه سانتیگراد است و در فصل زمستان یخ نمیزند، عمق آب آن نیز حدود ۲۵ متر برآورد میشود و قابل غواصی است.
در فاصله ۲۰۰ متری این مکان، گودال دیگری نیز وجود دارد که عمق آن کمتر از برنجه است و آب آن نیز خشک شده و با تجهیزات اندک کوهنوردی یا بدون تجهیزات نیز میتوان در کف آن قدم گذاشت؛ ساختار زمینشناسی و سنگهای تشکیلدهنده این گودال نیز بسیار شبیه گودال برنجه است.
زندانی برای دشمنان خان
براساس داستانهایی که روستاییان این منطقه بازگو میکنند در گذشته خانهای محلی برای تنبیه روستاییها یا دشمنان خود، به پای آنان سنگی میبستند و آنان را به درون این گودال عمیق میانداختند که علت نامگذاری آن به «زندان برنجه» این امر است.
«فردی که به داخل این گودال انداخته میشد حتی اگر جان سالم هم بدر میبرد به علت آنکه قادر نبود از این گودال خارج شود جان خود را از دست میداد».
گودال برنجه در معرض تهدید
وقتی به اطراف این اثر طبیعی منحصر بفرد و شگفتانگیز نگاه میکنید، آنچه که در وهله نخست نظرتان را جلب میکند وجود معادن سنگ در نزدیکی این اثر است که چهره نامناسبی را به طبیعت اطراف آن بخشیدهاست.
چشمانداز این مکان در حال حاضر به دلیل برداشت بیرویه از معادن اطراف و حفاریهای غیرمجاز در معرض تهدید جدی قرار دارد و این تهدید زمانی بیشتر ملموس است که مشاهده میشود یکی از معادن به فاصله حدود ۱۰۰ متری این روستا رسیدهاست به طوری که سنگهای لاشه استخراج شده از آن ممکن است به پایین سقوط کرده و به منازل روستاییان خسارت وارد کند.
به گفته روستاییان شماری افراد سودجو نیز اقدام به حفاریهای غیرمجاز در اطراف این اثر کردهاند که این امر نیز طبیعت اطراف آن را با خطر مواجه کردهاست.
در حاشیه برگزاری تور ۲ روزه گردشگری منطقهای تخت سلیمان که طی رزهای اخیر در جوار این مکان برگزار شد شماری از دوستداران محیط زیست تکاب با درست کردن حلقه انسانی در اطراف آن از مسوولان خواستند تا نسبت به حفظ و جلوگیری از تخریب آن اقدام کنند.
پدیدههایی از این دست که میلیونها سال طول کشیده تا به وجود آید بسیار حساس و آسیبپذیر میباشد و بدونشک قابل ترمیم و بازسازی نیست؛ از اینرو توجه ویژهای برای حفظ این سازه بینظیر طبیعی توسط مسوولان و مردم باید نعطوف شود.
زندان سلیمان
نزدیکترین اثر مشابه گودال برنجه، زندان سلیمان یا کوه زندان دیو است؛ کوهی مخروطی شکل درون تهی که در سه کیلومتری غرب مجموعه جهانی تخت سلیمان و در ۴۲ کیلومتری تکاب جای گرفتهاست.
این کوه مخروطی، هزاران سال قبل بر اثر فوران یک آتشفشان پدید آمد؛ اهالی منطقه تختسلیمان تکاب داستانهای زیادی درباره این ناحیه تعریف میکنند و میگویند که «حضرت سلیمان»، دیوهایی را که از فرمانش سرپیچی میکردند را در این کوه زندانی میکردهاست و به همین خاطر آن را زندان دیو یا سلیمان مینامند.
احتمالاً ۲ هزار سال پیش مخروطی که امروز خالی از آب است و در دهانه تپه قرار دارد، پر از آب بود اما به مرور زمان و بر اثر حجم رسوبات و فرو ریختن به دهانه، شکافهای این دریاچه که در عمق ۱۰۰ متری قرار داش، بسته شده و مخروط خشک شدهاست.
زندان برنجه بهشت گمشده گردشگران
این اثر جذاب و بسیار دیدنی یکی از آثار ناشناخته و مغفول گردشگری آذربایجانغربی و حتی کشور است که در صورت معرفی و شناساندن آن میتواند به عنوان اثری کمنظیر برای گردشگران داخلی و خارجی تبدیل شود.
این اثر شگفتانگیز از ظرفیتهای قابل توجهی در بخش گردشگری به ویژه در حوزه گردشگری روستایی برخوردار است که با اندکی توجه و سرمایهگذاری میتواند به جذابترین اثر گردشگری منطقه مبدل شود.
صنعت گردشگری به عنوان یکی از ظرفیتهای مهم برای شهرستان تکاب به واسطه برخورداری از مناطق مختلف تاریخی و طبیعی میتواند عاملی مناسب برای رونق جذب گردشگران و کسب درآمد باشد.
تکاب با ۸۱ هزار نفر جمعیت در جنوب آذربایجانغربی واقع شده است و بیش از ۱۷۰ اثر میراث فرهنگی و گردشگری تاریخی و طبیعی ثبت شده ملی دارد؛ آثار این مجموعه یکی از مهمترین مقصدهای گردشگران خارجی در سفر به ایران است.
مجموعه میراث جهانی تخت سلیمان که در سال ۱۳۸۲ به عنوان چهارمین اثر ملی کشور در فهرست جهانی سازمان یونسکو به ثبت رسید یکی از مهمترین آثار تاریخی این منطقه به شمار میرود که آثار و بقایای دورههای تاریخی ساسانی و ایلخانی از جمله برجها، باروها و بقایای آتشکده آذرگشنسب، یکی از سه آتشکده مهم ایرانیان باستان، در اطراف دریاچهای اسرارآمیز این مجموعه خودنمایی میکند.
گزارش از: منوچهر صمدی
